Cách làm một số dạng bài cụ thể của câu hỏi 2 điểm

Cách làm một số dạng bài cụ thể của câu hỏi 2 điểm

Đối với các tác phẩm truyện.

1. Với câu hỏi 2 điểm về Nhan đề:

Các bạn có thể tham khảo dàn ý gồm 3 ý chính sau:

- Một trong những cách lấy ý dễ nhất cho dạng này, đó là thử đặt câu hỏi Tại sao lại là nhan đề đó mà không phải nhan đề khác? Để làm việc này bạn có thể tự mình đặt một vài nhan đề khác cho tác phẩm và so sánh giá trị phản ánh của chúng so với nhan đề gốc. Một số tác phẩm có những lần chuyển tên hoặc chuyển thể từ tiểu thuyết mang tên khác, việc này cũng có ý nghĩa nhất định.

VD:

Truyện ngắn “Vợ nhặt” chuyển thể từ tiểu thuyết “Xóm ngụ cư” – bản thảo dang dở đã bị thất lạc của Kim Lân. So với tên tiểu thuyết mang tính khái quát đề cập đến nhiều mảnh đời, nhiều số phận trú ngụ trong một không gian giới hạn nhỏ hẹp với danh từ “xóm”; thì tên truyện ngắn “Vợ nhặt” đề cập đến một con người cụ thể, một số phận cụ thể, một hoàn cảnh cụ thể, phù hợp với dung lượng và khả năng truyền tải của một truyện ngắn.

Truyện ngắn “Rừng xà nu” có thể được đặt những nhan đề khác như: “Những cây xà nu không bao giờ chết”; “Người anh hùng Tnú”; “Mảnh đất anh hùng”; “Đêm tái sinh”, vv… nhưng tất cả những nhan đề trên có lẽ đều không thích hợp bằng nhan đề “Rừng xa nu”. Cụ thể:

+ Nhan đề: “Những cây xà nu không bao giờ chết”: Khắc họa hình ảnh xà nu nhưng không phải “rừng” – một danh từ mang ý nghĩa tập hợp và liên kết, mà chỉ đơn giản là “những cây xà nu” – cụm danh từ có phần rời rạc và đề cao tính cá thể nhiều hơn sự đồng lòng. Cụm từ “không bao giờ chết” đề cao sự bất khuất kiên cường của cây xà nu, tuy nhiên đấy không phải tính chất duy nhất của nó, nếu đặt nhan đề như vậy sẽ có hàm ý nhấn mạnh tính chất ngoan cường mà thôi.

+ Nhan đề “Người anh hùng Tnú”: Đặt nhan đề theo nhân vật chính hoặc nhân vật trung tâm của tác phẩm không phải một gợi ý tồi, tuy nhiên nếu đặt như vậy sẽ tự thu gọn quy mô của câu chuyện lại xung quanh một đời người, trong khi những gì “Rừng xà nu” ôm ấp nhiều hơn thế rất nhiều. Câu chuyện xoay quanh nhân vật Tnú, nhưng thực chất là để qua đó khắc họa số phận và vẻ đẹp của cả cộng đồng.

+ Nhan đề “Mảnh đất anh hùng”: Nêu được không gian của câu chuyện và tính chất của cộng đồng mà tác phẩm muốn lột tả, tuy nhiên nhìn chung nhan đề này hơi đơn giản, thiếu sức gợi và nghèo nàn về hình ảnh.

+ Nhan đề “Đêm tái sinh”: Nhan đề này sẽ nhấn mạnh vào một trong những sự kiện quan trọng nhất của câu chuyện, đó là đêm mà cả làng Xô Man đã cầm giáo mác đứng dậy đấu tranh, chống lại ngọn súng của quân thù. Nhan đề quả thực đã thể hiện thế “lội ngược dòng” của người dân làng, đi từ trạng thái mất tất cả cho đến chiếm lĩnh mọi thứ, từ sự hủy diệt cho đến sự tái sinh. Tuy nhiên nếu đặt như vậy, nhan đề sẽ gần như “bỏ quên” hẳn một phần mà tác phẩm muốn đề cập, đó là nỗi đau đớn khôn cùng, sự mất mát không gì có thể bù đắp mà bản thân Tnú nói riêng và những người dân làng Xô Man nói chung đã phải trải qua. Đó là sự hủy diệt, nhưng đồng thời là bước đệm để đi tới sự tái sinh sau chót, vì vậy không thể chỉ nhấn vào “đêm tái sinh” mà quên rằng trước hết đó là “đêm hủy diệt”.

=> Như vậy nhan đề “Rừng xa nu” là một nhan đề phù hợp hơn cả, khi nó vừa thể hiện một hình ảnh gắn bó với dân làng – là đại diện cho số phận và vẻ đẹp của cộng đồng, vừa mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc.


Chú ý: Các bạn không nhất thiết phải phân tích từng nhan đề giả thiết một. Nếu làm quá kĩ thậm chí bài của bạn còn trở nên rắc rối, dài dòng. Trên đây chỉ là hướng triển khai cụ thể để các bạn hiểu đây là một trong những cách các bạn có thể áp dụng để tự mình lập ý cho dạng đề này.

- Tiếp theo, các bạn có thể phân tích nhan đề về mặt từ ngữ của nó, bằng cách hoặc là phân tích ý nghĩa từ ngữ, hoặc thử đảo vị trí từ ngữ, hoặc thử thay từ ngữ khác có giá tị tương đương về ý nghĩa.

Ý này sẽ linh hoạt, tùy từng nhan đề. Với những nhan đề có nhiều chữ nghĩa hoặc có thể bóc tách thì các bạn mới triển khai ý này.

VD: Nhan đề “Vợ nhặt”

“Vợ nhặt” chứ không phải là “Nhặt vợ”, bởi nếu đặt là “Nhặt vợ” – câu chuyện sẽ nhấn vào hành động “nhặt” nhiều hơn, tức là nhấn vào sự trớ trêu của hoàn cảnh hơn là số phận con người. Với nhan đề “Vợ nhặt”, Kim Lân đã thể hiện sự trân trọng của mình đối với những mảnh đời khốn khổ, đã cho người đàn bà không tên không tuổi ấy một danh phận rõ ràng, dẫu danh phận ấy chịu sự đeo bám của gánh nặng cuộc đời.

- Cuối cùng, các bạn sẽ nói về giá trị mà nhan đề đó mang lại cho tác phẩm, bao gồm giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật.

+ Giá trị nội dung: Góp phần thể hiện nội dung chủ đạo / nội dung tư tưởng của tác phẩm | Đây là ý mà đối với nhan đề của bất cứ tác phẩm nào các bạn cũng sẽ phải có. Sau đó các bạn chỉ cần ghi lại nội dung chủ đạo của tác phẩm ấy là ok

Một gợi ý nhỏ nữa cho các bạn đấy là nội dung chủ đạo các bạn không cần tìm kiếm đâu xa hay tự mình diễn đạt cho phức tạp, vì nó nằm trọn vẹn và chính xác trong mục Ghi nhớ ở đầu hoặc cuối mỗi tác phẩm trong SGK rồi  |

VD: Nhan đề truyện ngắn “Chí Phèo” đã góp phần thể hiện nội dung chủ đạo của tác phẩm, đó là Số phận khốn cùng, bi thảm của người nông dân nghèo trong xã hội cũ qua hình tượng Chí Phèo và niềm thương cảm, trân trọng của Nam Cao đối với họ.

+ Giá trị nghệ thuật: Thường ở phần này các bạn sẽ khẳng định Nhan đề đã góp phần thể hiện ngòi bút của tác giả. Nếu các bạn có hiểu thêm về cái gọi là “ngòi bút” của tác giả đó ( bao gồm phong cách nghệ thuật hoặc mối quan tâm đặc biệt trong việc lựa chọn đề tài của tác giả đó ) , thì các bạn có thể viết thêm, còn không thì dừng lại ở ý này cũng đã ok rồi

VD: Nhan đề truyện ngắn “Chí Phèo” đã góp phần thể hiện ngòi bút sâu sắc của nhà văn Nam Cao. Viết về số phận bi thảm của người nông dân, ông không đặt nhân vật của mình trong những mối quan hệ xã hội rộng lớn, mà đi vào những khía cạnh gần gũi diễn ra âm thầm trong những mảnh đời tối tăm ọp ẹp, qua đó làm rõ “chất người” trong mỗi con người. Nói cách khác, ông muốn nhân vật trước hết là chính họ, là một thằng “Chí Phèo” chứ không phải một cái danh vị méo mó nào mà đời gán cho hắn. Hắn phải là “Chí Phèo”, trước khi là một con quỷ dữ của làng Vũ Đại ngày ấy.

2. Với câu hỏi 2 điểm về chi tiết trong tác phẩm:

Đây là dạng câu hỏi khá đa dạng, bởi lẽ với mỗi chi tiết lại có rất nhiều những ý khác nhau. Với dạng câu hỏi này, các bạn cũng có thể làm theo dàn ý khái quát sau:

- Vị trí của chi tiết trong tác phẩm ( + trích dẫn lại chi tiết )

Với những chi tiết mở đầu hoặc kết thúc tác phẩm thì vị trí đã được xác định khá rõ ràng. Tuy nhiên đối với những chi tiết ở giữa tác phẩm, các bạn phải xác định vị trí bằng cách chỉ ra được sự việc trước hoặc sau chi tiết đó.

- Giá trị của chi tiết:

+ Giá trị nội dung: Chi tiết góp phần bộc lộ nội dung của tác phẩm như thế nào, có những ý nghĩa gì đặc biệt

+ Giá trị nghệ thuật: Thể hiện ngòi bút hoặc phong cách nghệ thuật của người viết như thế nào

VD: Phân tích chi tiết giấc ngủ của Liên ở cuối truyện ngắn “Hai đứa trẻ”.

- Vị trí: Là chi tiết kết thúc truyện ngắn, khép lại câu chuyện về tâm hồn trong ngần của hai đứa trẻ nơi phố huyện nghèo, cũng khép lại mọi giấc mơ về ánh sáng và những ám ảnh về bóng tối ngập đầy.

“Nhưng Liên không nghĩ được lâu, mắt chị nặng dần, rồi sau Liên ngập vào giấc ngủ yên tĩnh, cũng yên tĩnh như đêm ở trong phố, tịch mịch và đầy bóng tối.”

- Giá trị chi tiết:

+ Giá trị nội dung: Là một câu chuyện có sự xuất hiện liên tục của ánh sáng và bóng tối, như một sự giành giật giữa những hạt ánh sáng le lói với cả một miền tối phủ đầy, và đương nhiên lợi thế thuộc về bóng tối, không quá lạ khi đến cuối cùng, câu chuyện lại trở về với bóng tối, về với sự yên tĩnh đến tẻ nhạt của phố huyện nghèo. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa những nỗ lực trông về ánh sáng của hai đứa trẻ không còn nữa, mà ngược lại, ở một khía cạnh nào đó, chúng lại càng được tô đậm sắc nét hơn.

Đây là một cái kết êm dịu, êm dịu như những gì cả câu chuyện đã mang lại qua ngòi bút đậm chất trữ tình của Thạch Lam. Dù chìm vào bóng tối như đêm trong phố, nhưng giấc ngủ của Liên nhẹ nhàng, không chút gò bó, như một lẽ đương nhiên rằng con người ta sẽ buộc phải chìm vào giấc ngủ sau một hành trình dài, và với Liên là một hành trình về tinh thần sâu sắc.

Bóng tối lại một lần nữa phủ đầy câu chuyện, những hạt ánh sáng le lói bé nhỏ cũng chẳng còn, nhưng thứ ánh sáng dịu nhẹ và không gì có thể dập tắt trong tâm hồn Liên thì vẫn còn ở đó. Đấy là thứ ánh sáng mà bản thân người đọc đã tự cảm nhận được qua từng cung bậc nhẹ nhàng của câu chuyện, cũng là thứ ánh sáng trẻ thơ mà Thạch Lam tỉ mẩn tìm kiếm và trân trọng ở đời. Nói cách khác, câu chuyện kết bởi bóng tối, nhưng bóng tối không chiến thắng, chỉ là Thạch Lam tin rằng bản thân câu chuyện đã gieo được vào lòng người đọc một thứ ánh sáng dìu dặt mà thôi. Thứ ánh sáng ấy không được thể hiện qua hình ảnh, nhưng rực rỡ một cách dịu dàng trong trái tim của mỗi người.

Liên “không nghĩ nhiều” và “ngập vào giấc ngủ yên tĩnh”, không có nghĩa tất cả những ước mơ trước đó của Liên không còn. Một đứa trẻ thường ấm ức rất nhiều khi không có được thứ nó muốn, nhưng cũng một đứa trẻ, sẽ biết quen dần và không đòi hỏi với một ước mơ luôn thường trực. Ước mơ của Liên là một “ước mơ thường trực” như thế. Nên nhớ, đây chỉ là một ngày trong chuỗi ngày của Liên nơi phố huyện. Ngày hôm sau khi chiều buông xuống, Liên sẽ lại tiếp tục cẩn trọng tìm kiếm từng hạt ánh sáng khi bóng tối đang phủ đầy. Liên ước mơ mà không rõ mình đang ước mơ, Liên nghĩ về ánh sáng và trân trọng ánh sáng như một thói quen lặp đi lặp lại từng ngày, đến mức không còn gì phải trăn trở quá nhiều về nó. Chị em Liên ngày nào cũng chờ đoàn tàu, nhưng chưa một lần có ý nghĩ bước chân lên đoàn tàu ấy để trở về miền ánh sáng rực rỡ năm nào. Đó đơn giản là những mong mỏi tha thiết trong tiềm thức của những đứa trẻ, nên chúng không bận tâm về nó.

- Giá trị nghệ thuật:

Thể hiện ngòi bút nhẹ nhàng, đậm chất trữ tình và đẫm chất thơ của Thạch Lam.

Là một sự giăng mắc ám ảnh trong một câu chuyện không có cốt truyện

Thể hiện sự trân trọng của Thạch Lam đối với những tâm hồn trẻ thơ nơi phố huyện nghèo

Nguồn : Sương Mai (Sinh viên học viện Báo Chí)